کشورهای آسیای مرکزی که در همسایگی افغانستان واقع اند، طی چند روز گذشته سرگرم فعالیت‌های اجلاس سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری شانگهای در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان بودند. هدف از دو نشست یادشده تلاش برای غلبه بر ناامنی و نگرانی‌های اخیر توصیف شده است.
در همین حال، اجلاس سران سازمان پیمان امنیت جمعی، برنامه‌ای ویژه‌ای برای اقدام فوری، در صورت وخامت اوضاع در مرزهای تاجیکستان با افغانستان تصویب کرد و از برگزاری رزمایش‌های نظامی گسترده نیروهای کشورهای عضو این سازمان در ماه آینده در نزدیکی مرزهای افغانستان خبر داد.
از سوی دیگر، اجلاس سران سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه، حمایت خود را از اتخاذ ابزارهای سیاسی برای حل و فصل اوضاع در افغانستان و غلبه بر همه نگرانی‌های امنیتی همسایگان ابراز داشت و در عین حال، مخالفت خود را با حضور مهاجران افغان یا ایجاد پایگاه‌های خارجی در قلمرو کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی اعلام کرد.
خروج نیروهای خارجی از افغانستان، فرصت‌های بسیاری را برای گسترش نفوذ چین در افغانستان فراهم کرد، اما نگرانی پکن از کشانده شدن به خلاء امنیتی در افغانستان باعث می‌شود که این کشور به دنبال راه حل مشترکی در آسیای مرکزی و جنوبی باشد و امیدوار است که سازمان همکاری شانگهای به عنوان مجمعی که در آن می‌توان قدرت دپیلماسی را به نمایش گذاشت، در این زمینه نقش اساسی را ایفا کند.
این در حالی است که پکن با ارائه کمک به افغانستان و اهدای واکسین کرونا، با طالبان روابط کاری برقرار کرده است. در مقابل، طالبان نیز موضع چین را مورد ستایش قرار داده و حمایت خود را از طرح «کمربند و جاده» اعلام کرد. طالبان همچنان متعهد شده است که به گروه‌های اویغوری که پکن آن‌ها را تهدید داخلی می‌داند، اجازه نمی‌دهد از قلمرو افغانستان استفاده کنند.
با این حال، به نظر نمی‌رسد که این روند به آسانی بتواند ادامه پیدا کند، زیرا روسیه نیز تمایل به همکاری با طالبان دارد.
از سوی دیگر، روسیه به صراحت اعلام کرده است که از حضور مجدد نظامی ایالات متحده در آسیای میانه استقبال نمی‌کند و افزوده است که چنین اقدامی می‌تواند با توجه به پیروزی طالبان در افغانستان، گروه‌های شبه نظامی اسلام‌گرا را به منطقه جلب کند.
از زمان سقوط کابل تا کنون، تاجیکستان همچنان با طالبان سر ستیز و دشمنی دارد و حضور طالبان در قدرت را برای امنیت داخلی خود نگران کننده می‌داند، اما ازبکستان تا به حال موضع روشنی در برابر طالبان اتخاذ نکرده است.
در حالی‌که پاکستان روابط پیچیده و دشواری با طالبان دارد، اما اسلام آباد هنوز هم به عنوان نزدیک‌ترین طرف با طالبان شناخته می‌شود.
در این میان، هند جنبش طالبان را پیروان پاکستان می‌داند، به ویژه این‌که دهلی دغدغه‌های استراتژیک دیرینه‌ای در مورد خطرات ناشی از حکومت طالبان دارد.
توجه بین‌المللی به اجلاس تاجیکستان از آن‌جا افزایش یافت که این اجلاس به دنبال تحولات بزرگ ماه اگست گذشته افغانستان و بازگشت طالبان به قدرت برگزار شد.
با توجه به این‌که وضعیت کنونی افغانستان کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای را بیشتر از پیش در معرض چالش قرار داده است، واکنش این سازمان به وقایع افغانستان را می‌توان به عنوان آزمایش اساسی برای تعیین اهمیت آینده بلوک اوراسیا به رهبری روسیه و چین در نظر گرفت، به ویژه این‌که اعضای این سازمان دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به «طالبان» دارند.
مسلم است که چین قصد دارد از سازمان همکاری شانگهای برای تقویت و گسترش کنترل اقتصادی خود بر منطقه آسیای مرکزی بهره‌جویی کند، همچنان کشورهای آسیای مرکزی نیز با هدف این‌که نقش رو به گسترش چین منجر به ایجاد توازن بین نقش دو بازیگر قدرت‌مند دیگر منطقه یعنی روسیه و آمریکا شود، به افزایش نقش چین در آسیای مرکزی علاقه‌مندی نشان می‌دهند.
مهم‌ترین موضوعی که توسط گروه امنیتی شانگهای که در اجلاس تاجیکستان مورد بحث و بررسی قرار گرفت بر پیامدهای خروج نیروهای ائتلاف تحت رهبری آمریکا از افغانستان و بازگشت طالبان متمرکز بود.
رهبران دول خواستار تشکیل یک دولت فراگیر در افغانستان شدند.
در بیانیه پایانی بر ضرورت ایجاد یک دولت فراگیر در افغانستان با مشارکت همه گروه‌های قومی، مذهبی و سیاسی در جامعه و لزوم حل و فصل سریع اوضاع در افغانستان تاکید شده است.
ایندپندنت
۲۰۲۱/۲۱/۹
