بی بی دورکه، که شوهرش علی جان توسط یک سرباز استرالیایی کشته شده، روی زمین خاکی زیر سقفی پوشیده از چوب و پلاستیک در یکی از قریه های ولایت هلمند نشسته است. وی با نگرانی چادر نخی آبی اش را روی صورتش می کشد و می گوید: «زندگی ما خراب شده است. ما حتی یک لقمه نانی برای خوردن نداریم. ما نمی توانیم برای فرزندانمان لباس بخریم و دارویی برای درمان در خانه نیست. ما عدالت را از دادگاه می خواهیم. آنها به ما ظلم کرده اند و باید در برابر عدالت قرار گیرند.»
در بهار 2012، علی جان ظاهراً توسط پرکمشر پیشین بن رابرتز اسمیت از صخره ای در منطقه دروان به پایین انداخته شد، که ظاهراً به سرباز دیگری دستور داده بود تا کشاورزی را که غیرمسلح بود، جانش را بگیرد. این حادثه در حالی رخ داد که سربازان استرالیایی حکمت الله، سرباز افغان را که مسئول کشتن سه سرباز استرالیایی بود، تعقیب می کردند. دو غیرنظامی دیگر به نام‌های حاجی نظرگل – پسر کاکای علی جان – و فقیر ماما نیز در یک رویداد جداگانه در همان روز توسط سربازان استرالیایی کشته شدند.
در حالی که خانواده همچنان از قتل علی جان غمگین هستند، چیزی که برای آنها نگران کننده است این است که بیش از یک دهه پس از قتل او هیچ پاسخی از سوی دولت استرالیا دریافت نشده است. بی بی دورکه که اکنون 30 ساله است، می‌گوید: «ما می‌خواهیم کسی به فکر ما باشد و هر کسی را که مسئول قتل شوهرم است مجازات کند.»
او در درخواست خود برای عدالت تنها نیست. بلا نستوه، یکی از دو همسر نظر گل، از آمادگی اش برای شهادت در برابر دولت استرالیا می گوید. او از اینکه به دلیل از دست دادن شوهرش دچار فقر شدیدی شده است، غرامت مالی می خواهد: «وضعیت اقتصادی ما خیلی بد است، ما کمک می‌خواهیم».
داستان اعدام علی جان در طول یک محاکمه ای بی جا و دروغ در ماه جون، زمانی که قاضی آنتونی بسانکو حکم داد که اتهامات رابرتز اسمیت در قتل چهار افغان، از جمله علی جان، “به طور قابل ملاحظه ای درست” است، برای عموم مردم استرالیا شناسایی شد. با وجود برملاشدن این موضوع، هیچ کس از آن زمان با بیوه های آنها صحبتی نداشته است.
ما (Saturday Paper) از طالبان اجازه گرفتیم تا با خانواده های قربانیان جنایات جنگی مصاحبه ای داشته باشیم و زنان همگی می گویند که آماده شهادت هستند. بی بی دورکه می‌گوید: «هنوز کسی با ما تماسی نگرفته است.»
وزارت دفاع هم هیچ اظهار نظری در این مورد نداشته است.
این هفته سه سال از انتشار عمومی گزارش ژنرال بررتون می گذرد که در آن اطلاعات موثقی مبنی بر ارتکاب جنایات جنگی توسط پرسنل نیروی دفاعی استرالیا در ارزگان یافت می شود. این 39 قتل غیرقانونی از جمله قتل علی جان و نظرگل را مستند کرده است.
این گزارش لحظه تاریکی را در تاریخ نظامی استرالیا را آشکار کرد. این امر توجه را به صحنه سازی ها در امر کشتار جلب کرده است که در آن سلاح های نظامی توسط اجساد غیرنظامیان افغان قرار داده می شد و سپس برای پوشاندن قتل های غیرقانونی از آنها عکس گرفته می شد. این گزارش می‌گوید که برخی از سربازان استرالیایی در افغانستان «افراد ملکی غیرمسلح» و زندانیان‌شان را یا به ضرب گلوله می‌کشتند یا با چاقو گلوی آنها را می‌بریدند. این گزارش می‌گوید که «در موارد زیادی از قتل‌های غیرقانونی»، سربازان درباره کاری که می‌کردند «پز می‌دادند.»
دفتر بازپرس ویژه (OSI) در دولت موریسون برای بررسی اتهامات در پاسخ به گزارش بررتون تأسیس شد. سپس آنتونی آلبانیز، نخست وزیر کشور گفت: «ما باید بر اساس یافته‌های گزارش بررتون عمل کنیم و هرگز از حقیقت گذشته خود پنهان نشویم. ما همچنین باید با آینده روبرو شویم – تا مطمئن شویم که این اتفاق هرگز دوباره تکرار نمی شود.»
استرالیا هنوز به طور کامل با آنچه که توسط برخی از سربازانش در افغانستان انجام شده است اطلاع لازم را ندارد. بیوه‌هایی مانند بی بی دورکه در تاریکی باقی می‌مانند که چه زمانی و آیا عاملان آن تحت تعقیب قرار خواهند گرفت؟! هنگامی که حکومت افغانستان به رهبری اشرف غنی در اگست 2021 پس از دو دهه “جنگ علیه تروریسم” آمریکا سقوط کرد، طالبان به قدرت رسیدند. با وجود توقف در تغییر رژیم، کریس مورایتیس، مدیر کل دفتر بازرس ویژه در ماه می به سنا گفت که تحقیقات “بی وقفه ادامه دارد”.
در حالی که دادگاه کیفری بین‌المللی از طالبان به دلیل جنایات جنگی نیز تحقیق می‌کند، این دادگاه اعلام کرده است که تمایل دارد به مقامات استرالیایی اجازه ورود به افغانستان را برای تحقیقات مربوط به رفتار نادرست سربازان استرالیایی بدهد.
داکتر کریس الیوت، که تحقیقاتش در کالج کینگ در لندن شامل جنایات جنگی استرالیا می‌شود، گفت: «تطبیق ادعای کشورهای مشترک المنافع مبنی بر اینکه مایل هستند و می‌توانند به درستی به این جنایات جنگی رسیدگی کنند، در شرایطی که مجموعه مدارک آن تقریباً به طور کامل بر روی گزارش‌های مربوط به این جنایات متمرکز است، دشوار است. گروه مرتکب در اینجا ما قربانیانی داریم که مایل به بازجویی متقابل در دادگاه استرالیا هستند، اما بازرسان هرگز برای به دست آوردن روایت آنها از رویدادها، حضوری یا غیر حضوری با آنها تماس نگرفته‌اند.»
(The Saturday Paper) اولین بار با بی بی دورکه و همسر دیگر نظرگل، حضرت گل، در شهر ترین کوت ملاقات کرد. پس از کشته شدن علی جان، بی بی دورکه ارزگان را ترک کرد و برای حمایت اقتصادی بستگان خود به ولایت هلمند رفت. خانواده نظرگل در زمان مرگ او در هلمند زندگی می کردند.
بی بی دورکه می گوید: «او را بی دلیل کشتند. نمی دانم چرا شوهرم را کشتند، او نان آوری زحمت کش برای ما بود.» وقتی یکی از اقوام به او گفت که علی جان کشته شده است، به یاد می آورد: «آن شب ما خیلی ترسیده بودیم» و فرزندانش «با شکم گرسنه به خواب رفتند».
سختی ها بدون هیچ پایانی برای خانواده علی جان ادامه یافته است. بی بی دورکه می گوید: «زندگی با این سه کودک یتیم بسیار سخت است. آنها در کوهستان با پاهای برهنه کار می کنند زیرا کفشی برای پوشیدن ندارند. بیشتر اوقات ما چیزی برای خوردن نداریم. بعضی از مردم گاهی برای ما غذا می آورند. بچه های من گرسنه می خوابند.»
محمد، پسر نوجوان نظرگل می‌گوید: «اگر پدرم زنده بود، من آدم باسوادی بودم، به مدرسه و دانشگاه می‌رفتم. مانند حالا مجبور نمی بودم برای هر کسی التماس کنم، بنابراین زندگی ما خوب می بود.»
(The Saturday Paper) با بیوه ها در چند ساعت دورتر از لشکرگاه، مرکز ولایت هلمند، در خانه هایشان ملاقات کرد. خانواده ها دوش به دوش دام هایشان در شرایطی نامناسب زندگی می کنند.
پسران علی جان هفت روز در هفته در مزارع پنبه کار می کنند که پس از منع کشت تریاک توسط طالبان، جایگزین آن شده است. صدیق الله 15 ساله و عزت الله 13 ساله با پوشیدن لباس های محلی سبز زیتونی و پکُل سفیدی که معمولاً در جنوب افغانستان استفاده می شود، از دوران کودکی از دست رفته خود صحبت می کنند. صورت های خشکیده و دست های فرسوده آنها سختی های آنها را به عنوان کودک کار آشکار می کند. صدیق الله می گوید: «زندگی ما بسیار سخت است.»
درد از دست دادن پدرشان طولانی و سخت بوده است. وقتی صدیق الله به یاد اتفاقی که برای علی جان افتاد، عزت الله گریه می کند و صورت کوچکش را در دستانش پنهان می کند. صدیق الله می گوید: «پدرم بار را با الاغ می آورد. او را دستگیر کردند، پاها و دستانش را بستند و کتک زدند و سپس به شهادت رساندند.»
بی بی دورکه می گوید: «بچه ها به اطراف نگاه می کنند و بچه های دیگر را خوشحال می بینند و پدرانی دارند که از آنها مراقبت می کنند. اما فرزندان من با چهره ها و لباس های خاک آلود و کثیف همیشه غمگین هستند. و از من می پرسند پدر ما کجاست!!»
توصیه کلیدی گزارش بررتون این بود که دولت استرالیا به خانواده‌های قربانیان غرامت پرداخت کند و این امر نباید با تحقیقات بیشتر به تأخیر بیفتد: «استرالیا باید غرامت خانواده ها را بدون انتظار برای ایجاد مسئولیت کیفری جبران کند.» همچنین بیان کرد که «جبران خسارت به سادگی از نظر اخلاقی کار درستی است که باید انجام شود.»
وزارت دفاع به گزارش بررتون با طرح اصلاحات تحقیق افغانستان در جولای 2021 پاسخ داد. سه بسته کاری در آن گنجانده شده بود، که بیان می کرد که رویکرد و سیر زمانی برای پرداخت غرامت تا پایان همان سال تعیین شود.
مسئله غرامت همچنان وعده ای است که توسط دولت استرالیا محقق نشده است، با این حال، به نظر می رسد بسیار پیچیده تر از آن است که به آن پرداخته شود، به ویژه زمانی که طالبان در آن دخالت دارند. با این حال، نگرانی ها مبنی بر اینکه غرامت مالی ممکن است منجر به فساد شود، می تواند با مشارکت سازمان های غیر دولتی بین المللی برای توزیع کمک های نقدی منظم کاهش یابد. بسیاری از این سازمان ها در طول حکومت اولیه طالبان از سال 1996 تا 2001 با طالبان کار کردند و تا امروز در سراسر افغانستان به طور کامل فعال هستند.
مدیر اجرایی مرکز عدالت بین‌المللی استرالیا، روان عارف، می‌گوید که دولت استرالیا هیچ پیشرفتی در تعهداتش برای پرداخت غرامت خود داشته است و «در بررسی سایر اشکال غرامت به قربانیان افغان، خانواده‌ها و جوامعی که تحت تاثیر اتهامات قرار گرفته‌اند، ناکام مانده است».
روان عارف می گوید: «این عملکرد آنها رضایت بخش نیست، آنها باید بهتر عمل کنند.» «زنانی که به عنوان تنها نان‌آور خانه رها شده‌اند، بدون هیچ چشم‌انداز جبران خسارت، در رنج و سختی به سمر می برند. آنها به دنبال عدالت هستند و باید دیده و شنیده شوند.»
در حالی که بقایای جنگ شروع به محو شدن کرده است، چیزی که ناپدید نشده امید ارزگانی ها به عدالت برای جنایات جنگی استرالیا است. حافظه جمعی آنها هنوز با حضور استرالیا و وحشیگری سربازان آنها، تسخیر شده است.
همانطور که کریس الیوت، باگذشت یک دهه پس از وقایع شهر دروان می‌گوید: «تأخیر غیرموجه به تلاشی برای فرونشاندن این ادعاها به فراموشی سپرده می‌شود. مشکل این رویکرد این است که خانواده ها فراموش نمی کنند و نباید هم فراموش کنند.»
تحقق وعده استرالیایی ها باعث کاهش فقر ناشی از از دست دادن نان آوران مرد در یک جامعه مردسالار می شود و پایان ظاهری به رنج طولانی مدت هر یک از خانواده های آسیب دیده می دهد.
نیازی، مادر فرسوده علی جان و عمه نظرگل، می گوید: «هرکس آنها را کشته است باید مجازات شود و این باعث آرامش قلب من خواهد شد، زیرا آنها مردم بیگناه را کشتند.» نیازی حداقل سالی یک بار سفر سختی را از هلمند به شهر دروان می‌کند تا برای مردانی که با هم یکجا دفن شده‌اند، عزاداری کند.
قابل یادآوری است که فراهم سازی فرصت هایی برای شهادت بیوه ها و دسترسی به عدالت از طریق OSI بسیار مهم است. صدای زنانی مانند بی بی دورکه و بلا نستوه، که در شرایط سختی زندگی می کنند، باید تقویت و فراموش نشوند.
