طالبان و پیامدهای شیوه حکمرانی

اول از نظر تحصیلات دینی از دو رهبر قبل باسوادتر است.

دوم قبیله نورزی که ملا هیبت الله به آن تعلق دارد در مقایسه با هوتک ( قبیله ملا محمد عمر ) و اسحاق زی ( قبیله اختر محمد منصور ) دارای گستردگی و جمعیت بیشتری بوده و این برای اولین بار در افغانستان است که فردی از این قبیله در راس هرم قدرت قرار می گیرد.

سوم وی با اعزام پسرش برای عملیات انتحاری نشان داد از مبانی اعتقادی محکم تری در مقایسه با دو رهبر قبل برخوردار است.

چهارم فصاحت کلام، استفاده از آیات و احادیث و نیز ادبیات مورد استفاده در سخنرانی مجموعا از وی شخصیت کاریزماتیک تری در مقایسه با دو رهبر قبل نزد بدنه طالبان ایجاد کرده است.

شیوه حکمرانی ملا هیبت الله نیز متفاوت به نظر می رسد:

وی تلاش داشته تا قدرت را در شیوه حکمرانی، متمرکز و نزد خود و حلقه هم فکر نزدیک به خود حفظ کند.
جدیت وی در روند تبدیل قدرت به اقتدار با تمرکز بر اخذ مشروعیت الهی مبتنی بر شریعت اسلامی مشهود بوده است.
ارتقای موقعیت طیف روحانی در ساختار حاکمیت تحت کنترل آنها و عدم برتری دادن جناح های سیاسی در برابر روحانیت مورد تاکید وی قرار داشته است.
تاکید رفتاری وی بر عدم برتری دادن هیچ یک از جناح های سیاسی این مجموعه در برابر یکدیگر مشهود بوده است.
وی به ملاحظات طیف های سیاسی طالبان در نحوه اداره کشور که در چارچوب قرائت وی از اسلام قرار نداشته، توجهی نشان نداده است.
علیرغم وجود ساختار اجرایی که قرار بر اداره کشور را دارد، وی در امور اجرایی ورود و تغییرات مورد نظر در سطوح مختلف را اعمال می نماید.
حفظ نفوذ و اعمال اراده مستقیم به ویژه بر سیستم امنیتی را به صورت جدی مورد توجه قرار داده است.
از محدودیت های اعمال شده در مورد ادامه تحصیل و اشتغال خانمها به صراحت و بدون توجه به ملاحظات ایجاد شده تا کنون دفاع کرده است.
تجربه حدود ۱۷ ماه اداره افغانستان توسط این مجموعه نشان می دهد وی گام به گام در حال استحکام و تثبیت جایگاه خود بوده و عملا قندهار را به مرکز اصلی قدرت و اداره کشور تبدیل کرده است. در واقع نشان داده بنا ندارد تا صرفا رهبری معنوی باشد. برای وی حفظ پایگاه و مناسبات داخل افغانستان از اولویت بیشتری در مقایسه با تعامل با طرف های بیرونی برخوردار است. وی در مسیر تثبیت شیوه حکمرانی مطلوب، افزایش اثرگذاری مستقیم بر نیروهای نظامی این گروه را نیز مورد توجه بیشتر قرار داده و اخیرا بدون حضور وزیر دفاع از نیروهای نظامی طالبان در دو استان قندهار و هلمند بازدید کرده است.

ملا هیبت الله علیرغم تمایل جناح های سیاسی این مجموعه برای عادی سازی مناسبات با کشورهای خارجی و در واقع قرار گرفتن در چارچوب نظم پذیرفته شده بین المللی، با اولویت دهی به مبانی ایدئولوژیک مد نظر خود و حلقه اطرافش، بر ادامه راهی متفاوت تاکید داشته و این معنا را در مواضع و اظهارات وی به خوبی می توان دریافت.

ساختار فعلی طالبان در شکل دهی به حاکمیت مطلوب به دلیل برخورداری از سه شکاف ( البته با درجاتی متفاوت ): شکاف امنیتی، شکاف مشروعیت، شکاف ظرفیت هنوز موفق به عبور از مرحله شکنندگی نشده است.

عدم تغییر در شیوه حکمرانی طالبان احتمالا می تواند دو پیامد را به دنبال داشته باشد:

اول: با توجه به محدودیت منابع، ادامه فشارها و اثرگذاری طرف های بیرونی و استمرار رقابت های داخلی جناح ها بر سر دسترسی به منابع محدود و کسب قدرت سیاسی برای اثرگذاری ملی، احتمال شکل گیری نوعی منازعه داخلی متصور می باشد.

دوم: با ادامه شیوه حکمرانی فعلی، ملاحظات مترتب بر نحوه نگرش طالبان به گروههای افراطی غیر افغان که در خاک این کشور مستقر می باشند تقویت شده و این موجب خواهد شد تا این گروهها از فضا و فرصت کافی برای تقویت ساختار سازمانی و بدنه نیروی انسانی و نیز جذب منابع مالی از طرق مختلف برخوردار شوند.

(محمد رضا بهرامی سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در افغانستان)