مردم افغانستان معمولا دو عید مذهبی قربان و فطر را با شکوه بیشتری جشن می‌گیرند و در روزهای منتهی به این اعیاد، بازار کالاهای ویژه عید مانند شیرینی، میوه، آجیل، پارچه و خیاطی‌ها رونق بیشتری دارند اما در دو سال گذشته، این بازارها هم کساد شده‌اند.
البته پیش از آن هم به دلیل ناامنی و فقر مستمر در افغانستان بازارها رونق سال‌های دهه ۸۰ شمسی را نداشتند اما در این دو سال اخیر وضعیت مردم و بازارهای عید به‌شدت خراب شده است. بیشتر مردم می‌گویند با اینکه بازارها پر از کالاهای عیدند و اتفاقا قیمت‌ها هم نسبت به گذشته کمترند، به دلیل افزایش مشکلات مالی و فقر، از پس تهیه شیرینی عید یا خرید لباس نو برنمی‌آیند.
فیاض، اهل هرات، می‌گوید: ما در گذشته برای عید سفره‌های رنگینی تدارک می‌دیدیم. هم میوه تازه و هم انواع آجیل روی سفره عید چیده می‌شد. حتی چند نوع کیک و کلوچه و شیرینی هم تهیه می‌کردیم. اما این سفره رنگین حالا به سفره‌ای کوچک با یکی دو نوع میوه تازه که ارزان‌تر است و مقداری هم کیک و کلوچه خانگی تبدیل شده است.
او می‌گوید که توان خرید آجیل را ندارد و برای خود و همسرش هم لباس نو تهیه نکرده و فقط برای فرزند خردسالشان لباس خریده‌اند.
احمد که در هرات پارچه فروشی دارد، می‌گوید حتی ۱۰ درصد سال‌های گذشته هم کار نکرده است. به گفته او، فقر مردم به حدی است که کل درآمدشان تنها صرف سیر کردن شکم خانواده می‌شود و برای خرید عیدی پولی نمی‌ماند. او که زمانی مغازه بزرگ پارچه‌فروشی داشت، در پی کسادی بازار مغازه‌اش را به یک دکه کوچک تبدیل کرده است، چون مشتری چندانی ندارد. احمد که خانواده‌ای ۹ نفره را اداره می‌کند، می‌گوید بیکار در خانه نشسته و مغازه پارچه فروشی‌اش به دلیل نداشتن مشتری اکثر اوقات بسته است.
البته فقر و تنگدستی هم باعث نشده است تا برگزاری جشن عید کاملا فراموش شود. بصیره، زن خانه‌داری که روز دوشنبه برای خرید لباس به بازار رفته بود، می‌گوید که بازارها همچنان شلوغ‌اند و مردم برای خرید عید هجوم آورده‌اند. او می‌گوید هرچند این ازدحام به اندازه سال‌های قبل و دوره جمهوریت نبود، باز هم غنیمت است و اگرچه مردم توان خرید آجیل و شیرینی برای عید را ندارند، همچنان در حال تدارک سفره عیدند.
مردم افغانستان حالا به جای پسته و بادام و جلغوزه، نخودچی و کشمش و تخم کدو روی سفره‌ها می‌گذارند و به جای خرید شیرینی از بازار، خودشان در خانه چند نوع شیرینی می‌پزند و روی سفره می‌چینند. به گفته بصیره، در بازار میوه تازه هم ارزان و هم متنوع‌تر است و بهتر است به جای میوه خشک از میوه تازه در سفره عید استفاده شود که هم مفیدتر است و هم به‌صرفه‌تر.
با تعدادی از خبرنگاران فعال در شهر هرات هم در مورد وضعیت بازارهای عید گفت‌وگو کردم. سیمین (مستعار) که با یک رسانه بین‌المللی همکاری دارد، می‌گوید هرچند بازارها مانند گذشته نیستند، همچنان در دو سه روز مانده به عید شلوغ شده‌اند. ولی این شلوغی به معنای خرید گسترده عید نیست زیرا توان خرید آن‌ها مانند گذشته نیست. با این حال نمی‌خواهند سفره‌شان خالی باشد و به همین دلیل تلاش می‌کنند کمتر و مختصر خرید کنند. اکثر مغازه‌دارها که در روزهای منتهی به عید بازارشان رونق داشت، حالا از کسادی کار می‌نالند. آن‌ها می‌گویند در گذشته بیشتر مشتریانشان کارمندان شرکت‌های خصوصی بودند چون حقوق بالایی می‌گرفتند اما حالا اکثر این موسسات خصوصی تعطیل شده‌اند.
ریحان (مستعار) خبرنگار دیگری است که در هرات فعالیت دارد. او نیز وضعیت بازارها را آشفته توصیف می‌کند و می‌گوید قیمت آجیل در بازار کاهش پیدا کرده است. زیرا صادرات میوه خشک مانند گذشته نیست. به همین دلیل بازارها مملو از آجیل است. به طور مثال در گذشته یک کیلو پسته درجه یک ۱۴۰۰ افغانی بود اما حالا به ۹۰۰ افغانی رسیده است؛ با این حال همچنان کسی توان خرید آن را ندارد. اگر هم کسی آجیل می‌خرد، مقدارش بسیار کمتر است. مثلا اگر قبلا سه کیلو پسته می‌خرید، حالا یک کیلو می‌خرد.
با این حال بازار خرید و فروش دام همچنان پررونق است. گله‌داران از روز دوشنبه به حاشیه شهرها آمده‌اند و مردم نیز برای خرید حیوان زنده سراغ آن‌ها می‌روند. البته قیمت دام به‌خصوص گوسفند و بز به‌شدت بالا رفته است؛ با این حال خریداران زیادی اطراف گله‌ها جمع شده‌اند. زیرا به باور مردم، فقط با قربانی کردن است که آداب عید تکمیل می‌شود.
بصیره می‌گوید او و همسایه‌اش مشترکا یک گوسفند خریده‌اند تا قربانی کنند. به این ترتیب هم رسم عید به جا آورده می‌شود و هم به آن‌ها از نظر مالی فشار زیادی نمی‌آید. بصیره در حالی که می‌خندند، می‌گوید در گذشته بخش زیادی از گوشت قربانی به فقرا داده می‌شد اما حالا فقر به اندازه‌ای گسترده شده است که مردم سه‌چهارم قربانی را برای خود بر‌می‌دارند و یک‌چهارم را بین فقرا تقسیم می‌کنند.
