در 18 جولای، افغانستان، پاکستان و ازبکستان توافقنامه ای را در مورد پروژه سه جانبه راه آهن فراتر از افغانستان که این سه کشور را به هم متصل می کند، امضا کردند. این خط گذرگاه مرزی کرم پاکستان خرلاچی را به ترمز در جنوب ازبکستان متصل می کند. انتظار می رود این پروژه تا پایان سال 2027 تکمیل شود و تا سال 2030 قطارها می توانند سالانه 15 میلیون تن بار را حمل کنند.
ایده خط آهنی که از ازبکستان به عمق افغانستان می رود، در شش سال گذشته در دستور کار بوده است. در دسمبر 2017، شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان، با همتای افغان خود، اشرف غنی، توافقنامه ای را در مورد این پروژه امضا کرد. در سال 2018 تلاش هایی برای احیای توافقنامه به شکل گسترده تر توسط روسای شرکت های راه آهن دولتی افغانستان، قزاقستان، پاکستان، روسیه و ازبکستان صورت گرفت. در دسمبر همان سال، آنها بایکدیگر در تاشکند ملاقات کردند تا در مورد طرح های ساخت خط آهن مزار شریف- کابل- پیشاور گفتگو کنند. با این حال، این پروژه به دلایل مختلفی از جمله به دست گرفتن قدرت توسط طالبان در سال 2021 به تعویق افتاد و در نهایت لغو شد. در 19 جولای، میرضیایف در اولین اجلاس شورای همکاری خلیج فارس و آسیای مرکزی در ریاض سخنرانی کرد و از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس خواست در پروژه راه آهن شرکت کنند و آن را به عنوان اتصال کشورهای خلیج فارس تبلیغ کنند.
احیای پروژه راه آهن بین فراتر از افغانستان و حمایت رئیس جمهور ازبکستان از آن ممکن است لزوماً منجر به تحقق آن نشود. مسکو و قزاقستان دیگر به آن ندارند. با این حال، آنچه در اینجا مهم است، عزم ازبکستان برای موفقیت آن است. در سطح وسیع‌تر، در زمان فعلی، برنامه در مورد افغانستان، گسترده سازی ارتباط با طالبان است. برای کشوری که از ائتلاف شمال در دهه 1990 علیه طالبان حمایت کرد، این یک تغییر اساسی در سیاست دولتی بوده است.
آن را با رویداد زیر مقایسه کنید. اعتماد بین تاشکند و دولت افغانستان به حدی بود که بلافاصله پس از تسلط طالبان، خلبانان و پرسنل نیروی هوایی افغانستان کشور را با هواپیما به کشورهای ثالث ترک کردند. 22 هواپیمای نظامی و 24 هلیکوپتر به ازبکستان پرواز کردند. تاشکند از بازگرداندن آنها به طالبان خودداری کرد و گفت که این هواپیما متعلق به ایالات متحده است.
با این حال، با فرار از گذشته، یک ماه پس از به دست گرفتن قدرت توسط طالبان، در 20 سپتامبر 2021، عصمت الله ایرگاشف، نماینده ویژه رئیس جمهور ازبکستان در امور افغانستان، در مورد ارتباط جاده ای و راه آهن با افغانستان برای ارسال “مواد غذایی و پزشکی” صحبت کرد.
در 22 فبروری 2022، معاون نخست وزیر ازبکستان، سردار اومورزاکوف، که ریاست وزارت سرمایه گذاری و تجارت خارجی را نیز بر عهده دارد، برای دیدار با رهبران طالبان به کابل رفت. در ماه می سال بعد، ازبکستان خط مشی خود را در افغانستان تشریح کرد و خود را به عنوان یک “معامل کلیدی که واقعیت ها را در کابل را پذیرفته است” توصیف کرد. ایرگاشف در مصاحبه ای با رسانه ها گفت که آنها از دیرباز “ارتباطات محکمی” با طالبان برقرار کرده اند و با آنها “مرتب گفتگو می کنند و درباره همکاری ها سخن زده اند.” با این حال، وی تاکید کرد که ازبکستان تا زمانی که جامعه بین المللی این گروه را به رسمیت نشناسد، طالبان را به رسمیت نمی شناسند. تلاش این بود که در روابط خود با غرب و در عین حال بررسی فرصت های اقتصادی و تجاری با افغانستان تحت کنترل طالبان، یک بازی موازنه خوب را انجام دهند.
اما تمایل به تجارت با طالبان آشکار بود.
در 26 تا 27 جولای 2022، ازبکستان یک کنفرانس بین المللی در مورد افغانستان برگزار کرد. بیش از 100 هیئت از نزدیک به 30 کشور، از جمله یک هیئت طالبان، در این مراسم در تاشکند شرکت کردند. امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه طالبان در این کنفرانس گفت که افغانستان درهایش را برای تجارت باز کرده است. او احساس کرده بود که بسیاری از شرکت کنندگان، به ویژه از آسیای مرکزی، آشکارا به سمت عادی سازی نهایی روابط با امارت اسلامی پیش می روند. متقی در دومین روز این کنفرانس از سفارت افغانستان در تاشکند بازدید کرد و از کار دیپلمات‌ها ابراز خرسندی کرد و به‌طور غیرمستقیم تأیید کرد که واقعاً امور سفارت تغییر کرده است.
در حالی که به رسمیت شناختن طالبان تنها یک امر رسمی است که هنوز تکمیل نشده است، تاشکند به طور رسمی با طالبان در چندین جبهه دیدار داشته است. ایرگاشف در 11 جولای امسال با محمد یوسف وفا، والی بلخ افغانستان دیدار و در مورد تجارت بین دو کشور گفتگو کرد. امسال، ایرگاشف در دیدار با سفیر ترکیه در ازبکستان (در 16 جون)، سفیر اتحادیه اروپا و نماینده مقیم برنامه توسعه سازمان ملل متحد در ازبکستان (23 می) و سفیر ایران در ازبکستان (در 3 جولای) ظاهراً در تلاش برای ایجاد یک سیاست اجماع مبتنی بر “تعامل با طالبان” بود.
در مقابل، طالبان تشنه به رسمیت شناختن و مشروعیت بین المللی، به نظر می رسد در تلاش برای تحقق بخشی از خواسته های ازبکستان هستند. در آگست 2022، داعش حملات راکتی را از خاک افغانستان به ازبکستان انجام داد. در 8 جولای سال جاری، یک هیئت وزارت امور سرحدات و قبایل طالبان به ازبکستان سفر کرد تا به همتایان خود اطمینان دهد که به گروه های شورشی اجازه استفاده از خاک افغانستان علیه ازبکستان را نخواهند داد.
علیرغم ادامه سیاست های سرکوبگرانه و سابقه بسیار ضعیف حقوق بشر، تعداد فزاینده ای از کشورها در تعامل با امارت اسلامی طالبان سودمند هستند. سیاست های ازبکستان منعکس کننده این روند است. بررسی فرصت‌های تجاری و کسب و کار با قدرت‌های واقعی در همسایگی کابل، احتمالاً عمل‌گرایانه است. با این حال، این که آیا از نفوذ فزاینده خود حتی برای ایجاد یک دولت فراگیر در افغانستان استفاده خواهد کرد یا چشم بر اهداف اعلام شده خود می بندد، باید دید و منتظر ماند.
(نشریه دیپلمات / 22 جولای 2023)
