افغانستان یکی از کشورهایی است که در برابر تغییرات اقلیمی آسیب پذیرتر است، با تشدید خشکسالی ها و سیلاب های ناگهانی که وسیله های امرار معاش را از بین برده و گرسنگی را دامن می زند.
با این حال، تصرف کشور توسط طالبان در سال 2021 به این معنی است که این کشور از مذاکرات جهانی تغییرات آب و هوایی محروم شده است و در نشست کاپ 28 (COP28) که روز پنجشنبه در دبی آغاز می شود، نماینده ای نخواهند داشت.
در این نوشته نگاهی به بحران آب و هوای افغانستان و پیامدهای گسترده تر آن داریم:
مشکل تغییرات اقلیمی افغانستان چقدر شدید است؟
افغانستان یکی از پایین ترین تولیدکنندگان گازهای فسیلی گرمایش زمین است که کمتر از 1 درصد از کل تولید جهانی را تشکیل می دهد.
اما همچنین یکی از کشورهایی است که در برابر تأثیرات مخرب تغییرات آب و هوایی آسیب پذیر می باشد.
به گفته آژانس ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان، میانگین دمای سالانه آن بین سال‌های 1950 تا 2010 به میزان 1.8 درجه سانتیگراد افزایش یافته است که تقریباً دو برابر میانگین جهانی است. قابل توجه است که بیشترین افزایش در جنوب (2.4 درجه سانتیگراد) بوده است.
مسئله خشکسالی 25 ولایت از 34 ولایت کشور را تحت تاثیر قرار داده که حدود 80 درصد مردم آن برای امرار معاش به کشاورزی وابسته هستند و بیش از 30 درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد.
تغییر الگوی آب و هوایی و افزایش دما نه تنها بر میزان بارندگی تأثیر می گذارد، بلکه بر ذوب شدن برف و یخچال های طبیعی در کوهستان های افغانستان تأثیر خواهد گذاشت که باعث جاری شدن رودخانه ها و آبیاری مزارع در فصل بهار و تابستان می شود.
دمای بالاتر می‌تواند باعث ایجاد سیل‌های فاجعه‌آمیز شود و بر جریان‌های برفاب برای آبیاری تأثیر بگذارد.
یک بررسی انجام شده ای نشان می دهد که افغانستان 14 درصد از کل مساحت یخچال های طبیعی خود را بین سال های 1990 تا 2015 از دست داده است.
جنگل زدایی گسترده نیز به سیل کمک کرده است و درختان کمتری برای جلوگیری از فرسایش و حفظ زمین در دسترس هستند.
چه تاثیری بالای مردم افغانستان دارد؟
نهادهای کمک رسان بر این باور هستند که تغییرات آب‌وهوایی بحران بزرگ انسانی را در افغانستان تشدید می‌کند، به طوری که ۲۹ میلیون نفر به کمک نیاز دارند و بیش از ۳ میلیون نفر از خانه‌های خود آواره شده‌اند.
خشکسالی و سیل ناگهانی باعث از بین رفتن محصولات، زمین و زیرساخت ها و منجر به افزایش آفات و بیماری ها شده است.
گرسنگی باعث آوارگی در افغانستان و مهاجرت به کشورهای دیگر شده است.
تغییرات آب و هوایی همچنین منجر به درگیری بر سر آب و زمین های حاصلخیز، از جمله در مناطق مرزی شده است.
خطرات جهانی گسترده تر آن چیست؟
به گفته کارشناسان امنیتی، اگر بحران آب و هوایی افغانستان به درستی حل نشود، می‌تواند باعث مهاجرت دسته جمعی به کشورهای همسایه و سپس به اروپا شود.
همچنین نگرانی‌هایی وجود دارد که ممکن است بر دسترسی به آب در کشورهای پایین دست افغانستان تأثیر بگذارد که به طور بالقوه تنش‌ها را دامن می‌زند.
افغانستان نظام رودخانه ای مشترک با ایران، پاکستان، ازبکستان و ترکمنستان دارد.
تسلط طالبان چه تأثیری در این موضوع داشته است؟
پلان اقلیم افغانستان تخمین می زند که برای تمویل برنامه های انطباق آب و هوا و کاهش انتشار گازهای گلخانه ای بین سال های 2021 تا 2030 به مبلغ 20.6 میلیارد دالر آمریکا نیاز دارد.
اما زمانی که طالبان در آگست 2021 قدرت را در دست گرفتند، سازمان ها و کشورهای تمویل کننده، کمک های انکشافی خود را متوقف کردند.
حدود 32 برنامه بزرگ زیست محیطی به ارزش بیش از 800 میلیون دالر آمریکا یک شبه به حالت تعلیق درآمد.
اینها برنامه ها شامل یک پروژه بزرگ تاسیسات خورشیدی روستایی است که توسط صندوق آب و هوای سبز، یک نهاد مالی جهانی که هدف آن کمک به کشورهای در حال توسعه برای دستیابی به اهداف آن نوع آب و هوای مدنظرشان می باشد، حمایت می شود.
به دلیل نگرانی ها در مورد سابقه حقوق بشر و رفتار طالبان با زنان، تحریم های بین المللی بعید است کاهش یابد.
صدها کارشناس اقلیم و محیط زیست نیز از این کشور گریخته اند.
برخی ابراز نگرانی کرده اند که بدون حمایت از انرژی های تجدیدپذیر، طالبان استفاده از زغال سنگ که بسیار مضر است برای آب و هوا، افزایش خواهند داد.
افغانستان دارای ذخایر قابل توجه سوخت فسیلی است که بسیاری از آنها استفاده نشده است. طالبان با کمبود نقدینگی صادرات مواجه است و سرمایه گذاری در این بخش را تشویق کرده است.
یک گزارش در سال گذشته تخمین زده بود که صادرات زغال سنگ به پاکستان از زمان تسلط طالبان دو برابر شده است.
آیا طالبان در مورد تغییرات آب و هوایی نگران هستند؟
طالبان به شدت از حذف آنها از نشست کاپ 28 و اجلاس های قبلی انتقاد کرده و گفته اند که تغییرات آب و هوایی یک چالش جهانی است که باید از سیاست جدا شود.
آنها می گویند که کشورشان باید مساعدت های بین المللی را برای رفع این موضوع دریافت کنند.
به گفته طالبان، افغانستان تنها در سال 2022 به دلیل تغییرات اقلیمی دو میلیارد دالر خسارت دیده است.
اما کارشناسان می‌گویند تحریم‌های مالی به این معنی است که افغانستان از دسترسی به یک صندوق جدید جهانی «ضرر و زیان» برای کمک به فقیرترین کشورهای جهان برای بهبود آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی محروم خواهد شد.
دولت طالبان می گوید که در حال اجرای طرح های کوچک و بزرگ تغییرات آب و هوایی است.
این کشور چندین پروژه مدیریت آب را که قبل از تصرف کشور توسط آنها، آغاز شده بودند، از جمله کانال قوش تپه شروع به ساخت مجدد آن کردند، اگرچه کشورهای همسایه نگرانی هایی را مطرح کرده اند که حکومت جدید افغانستان، سهم آب آنها را برای خود منحرف می کنند.
جامعه جهانی چه می کند؟
نهادهای سازمان ملل متحد و تمویل کنندگان در حال بررسی این هستند که چگونه می‌توانند به افغان‌ها کمک کنند تا با تهدیدات آب‌وهوایی مقابله کنند، به گونه‌ای که برای طالبان سود یا مشروعیت نمی‌بخشد.
یکی از گزینه ها انتقال بودجه از طریق سازمان های بین المللی است. این موضوع در حال حاضر در مقیاس محدود با پروژه هایی برای ارائه بذرهای مقاوم در برابر خشکسالی به کشاورزان و کمک به جوامع برای ساخت بندهای کوچک برای ذخیره آب آغاز شده است.
نهادهای سازمان ملل و تمویل کنندگان نیز در حال بررسی گزینه‌هایی برای بازگرداندن 32 برنامه تعلیق شده و تأمین مالی متوقف شده از سه صندوق جهانی آب و هوا هستند.
